Współpraca jest integralną częścią nauki. Dzięki wymianie pomysłów badacze z różnych dziedzin, o zróżnicowanych doświadczeniach i umiejętnościach, mogą wspólnie dokonywać przełomowych odkryć, których żadne z nich nie osiągnięto by samodzielnie. Jednakże dzisiejsze środowisko akademickie boryka się z wieloma problemami, jak wyścig „publish or perish”, brak funduszy na badania, ograniczone możliwości zatrudnienia. Wszystko to powoduje, że niektórzy naukowcy stają się chorobliwie zaborczy w stosunku do swoich badań. Przyczynia się to do wzrostu rywalizacji między badaczami, co prowadzi do wielu niekorzystnych zachowań, które utrudniają rozwój nauki. Badacze odmawiają udostępnienia swoich danych, ukrywają swoje metody lub sabotują reputację innych badaczy. Można by wręcz powiedzieć, że podchodzą do swojej pracy tak jak Gollum traktował swój skarb. W artykule opublikowanym w 2022 roku w czasopiśmie Frontiers in Ecology and Evolution badacze przyjrzeli się przypadkom, w których uczeni zazdrośnie gromadzili zasoby, tematy, a nawet całe dziedziny badań. Nazwali to zjawisko „efektem Golluma”, nawiązując do postaci z trylogii J.R.R. Tolkiena Władca Pierścieni, który stał się tak obsesyjnie przywiązany do mocy Jedynego Pierścienia, że zapomniał nawet swojego imienia – i rozwinął fanatyczną nienawiść do wszystkich innych istot.
Efekt Golluma w nauce to zjawisko, w którym naukowcy stają się nadmiernie zaborczy wobec swoich tematów badawczych, danych i zasobów, co ogranicza współpracę i hamuje postęp w nauce. Efekt ten objawia się w różnych formach, takich jak odmowa dzielenia się danymi, sabotowanie pracy innych badaczy oraz manipulacje autorstwem. Badacze mogą odmawiać udostępnienia danych lub metod, co utrudnia innym powtórzenie ich wyników. Manipulacje autorstwem, gdzie bardziej doświadczeni badacze dodają swoje nazwiska do publikacji, w których nie brali aktywnego udziału, są kolejnym przykładem. Przykłady takie jak recenzowanie pracy młodych naukowców w celu zdyskredytowania ich pracy lub zmuszanie doktorantów do dodawania promotorów jako współautorów, ilustrują skalę tego zjawiska. Niestety, ale efekt Golluma ma szczególnie negatywny wpływ na młodych badaczy oraz osoby z marginalizowanych grup. Wiele z tych osób, zamiast zyskać na współpracy z bardziej doświadczonymi naukowcami, napotyka bariery w dostępie do zasobów lub wsparcia. Zjawisko to, może zniechęcać badaczy do kontynuowania kariery w jednostkach akademickich, a nawet prowadzić do całkowitego odejścia z tego środowiska. W badaniach, które objęły 400 uczestników z 45 krajów, 40% respondentów zgłosiło doświadczenia związane z efektem Golluma, zazwyczaj ze strony prominentnych badaczy, przełożonych lub grup konkurencyjnych. Wiele ofiar podejmowało drastyczne kroki, takie jak zmiana tematów badawczych, a 10% uczestników całkowicie zmieniło ścieżkę kariery.
Efekt Golluma jest nie tylko problemem indywidualnym, ale także systemowym. Praktyki te są często tolerowane lub wręcz oczekiwane w niektórych kręgach akademickich, co prowadzi do ich normalizacji. Badanie ujawnia, że 20% (!) uczestników przyznało się do zachowań przypominających efekt Golluma, co sugeruje, że jest to głęboko zakorzeniona praktyka w środowisku akademickim. Uczestnicy ci często czuli potrzebę ochrony ograniczonych zasobów, byli zaniepokojeni, że ich praca zostanie podważona lub skradziona, lub czuli, że muszą „zawłaszczać” sobie obszary w danej dziedzinie.
Efekt Golluma stanowi poważne zagrożenie dla postępu nauki i rozwoju akademickiego i jego naprawa będzie wymagała wielotorowego podejścia na poziomie instytucjonalnym i osobistym. Jedynie poprzez wspólne działania możemy stworzyć bardziej wspierające i sprzyjające środowisko dla rozwoju nauki i sukcesów akademickich. Promowanie współpracy między badaczami, zwiększenie odpowiedzialności i przejrzystości w kwestiach dotyczących danych badawczych i autorstwa publikacji może zniwelować efekt Golluma. Istotne jest również wprowadzenie programów mentoringowych, które mogłyby pomóc młodym badaczom w nawiązywaniu relacji z bardziej doświadczonymi kolegami w sposób bardziej konstruktywny i wspierający. Dopiero wprowadzenie odpowiednich reform może stworzyć bardziej sprzyjające współpracy środowisko badawcze, które umożliwi naukowcom rozwój bez obaw o utratę zasobów lub pomysłów.
How academia’s Gollums guard research fields | Times Higher Education (THE)